1.1 Birleşmiş Milletlerin Tarihçesi
Wilson, dünya barışının devletler topluluğunun ortak çabasıyla sağlanabileceğini ve sürdürülebileceğini ifade etmiş, uluslararası bir teşkilatın bu işlevi yerine getirebileceğini belirtmiştir (Sandıklı ve Kaya, 2014: 137). Bu amaçla Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan Milletler Cemiyeti, İkinci Dünya Savaşı’nın çıkmasını önleyemeyerek uluslararası barış ve güvenliğin korunması görevinde başarısız olmuş ve bu yüzden önemini yitirmiştir. ( BAEHR Peter, 2001:887) Önemini yitiren Milletler Cemiyeti yerine İkinci Dünya Savaşı’nın galibi devletler tarafından 1945 yılında kurulan Birleşmiş Milletler, bugün 193 üye ülkeden oluşan uluslararası bir organizasyondur. (United Nations, 2018)
Birleşmiş Milletlerin temel hedefi dünya barışının korunmasıdır. (Ağır; Aksu, 2017:45) Ancak BM Tüzüğüne göre örgüt, barış ve uluslararası güvenliğin sağlanmasının ötesinde temel insan hakları, cinsiyet eşitliği ve bütün halkların ekonomik ve sosyal refahını temin etmek gibi çok geniş amaçları yükümlenmiş ve Milletler Cemiyetinden farklı olarak kararların yaptırım gücünü artıracak sosyo-ekonomik ve askeri tedbirlerle desteklenmiştir. (Mgboji,2006:860 akt. Birdişli, 2010:173).
1.2 Birleşmiş Milletlerin Organları
Birleşmiş Milletler Antlaşmasının 7. Maddesine göre Birleşmiş Milletler örgütünün başlıca organları; Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Meclisi, Uluslararası Adalet Divanı ve Sekreterlik’tir
1.2.1 Genel Kurul
Birleşmiş Milletler’in tüm üyeleri (193) Genel Kurul’da toplanır. Her ülke birer eşit oy hakkına sahiptir. Genel Kurul, dünya barışı ve güvenliği, yeni üye alımı ve Birleşmiş Milletler’in bütçesi ile ilgili konulardaki kararlarını üçte ikilik çoğunlukla alır. Diğer konularda ise salt çoğunluk yeterlidir. Genel Kurul’un olağan dönem toplantısı her yıl Eylül ayında başlar ve yıl boyunca devam eder. Her olağan dönem toplantısının başlangıcında, hükümet ya da devlet başkanları ve diğer katılımcılar, savaş, terörizm, hastalıklar, yoksulluk gibi gündemi meşgul eden uluslararası düzeyde birçok konuda görüşlerini sunar. (United Nations, 2018)
Birleşmiş Milletler’in tüzüğüne göre genel kurulun görevleri şunlardır: (Unic Ankara, 2018)
- Silahsızlanma ve silahların kontrolünü öngören düzenlemeler dahil olmak üzere uluslararası barış ve güvenliğin korunmasına yönelik konuları ele almak ve tavsiye kararları vermek;
- Güvenlik Konseyi’nde ele alınan ihtilaflar ve konuları kapsamamak üzere Dünya barışı ile ilgili konularda oturumlar düzenlemek ve tavsiye kararları almak;
- Güvenlik Konseyi’nde ele alınan ihtilaflar ve konular hariç olmak üzere Antlaşma kapsamına giren konularda ve Birleşmiş Milletler organlarının görev ve yetkilerini kapsayan başlıklarda oturumlar düzenlemek ve tavsiye kararları almak;
- Uluslararası siyasi işbirliğini, uluslararası hukukun geliştirilmesi ve tedvini, herkesi kapsayan temel insan hak ve özgürlüklerinin hayata geçirilmesi ve ekonomik, toplumsal, kültürel, eğitim, sağlık alanlarında uluslararası işbirliği sağlanması için çalışmalara başlamak ve tavsiyede bulunmak;
- Kökeni her ne olursa olsun milletlerarasındaki dostça ilişkileri bozacak herhangi bir sorunun barışçıl yolla çözülmesi konusunda tavsiyede bulunmak;
- Güvenlik Konseyi ve diğer Birleşmiş Milletler organlarının vereceği raporları değerlendirmek;
- Güvenlik Konseyi’nin daimi olmayan üyelerini, Ekonomik ve Sosyal Konsey üyelerini ve Vesayet Konseyi’nin ek üyelerini (gerekli olması durumunda) seçmek; Güvenlik Konseyi ile birlikte Uluslararası Adalet Divanı Yargıçlarını seçmek; ve Güvenlik Konseyi’nin tavsiyesi doğrultusunda Genel Sekreteri atamak.
1.2.2 Güvenlik Konseyi
Güvenlik Konseyi, uluslararası barış ve güvenliğin korunması konusunda BM’nin en yetkili organı olmasına karşılık günümüzde mesaisinin önemli bir bölümünü insan haklarının korunmasına ayırmaktadır. (Özer, 2016:211)
Güvenlik Konseyi, Birleşmiş Milletler (BM)’in icra organıdır ve politik alanda BM’nin yürütme organı vazifesindedir. (Ağır; Aksu, 2017:45) Güvenlik Konseyi 15 üye devletten oluşmaktadır. ABD, İngiltere, Fransa, Rusya Federasyonu ve Çin sürekli, geriye kalan 10 üye ise geçici üyedir. (Karluk, 2014:153) Geçici üyeler iki yıllık bir süre için temsil edilirler. Konsey’de herhangi bir kararın çıkması için en az 9 devletin “evet” oyu vermesi gerekir ancak ‘hayır’ oyları içinde hiçbir sürekli üyenin oyunun olmaması gerekir.(Madde 27) Birleşmiş Milletler Antlaşması Madde 24’e göre BM’nin üyeleri, örgütün hızlı ve etkili hareket etmesini sağlamak için uluslararası barış ve güvenliğin korunmasında başlıca sorumluluğu Güvenlik Konseyi’ne bırakırlar ve bu sorumluluk gereğince görevlerini yerine getirirken Güvenlik Konseyi’nin kendi adlarına hareket ettiğini kabul ederler.
Herhangi bir devlet uluslararası barış ve güvenliğe zarar verirse, örneğin bir devlet başka bir devletin topraklarını işgal eder ya da o devletin topraklarında kapsamlı bir hava saldırısında bulunursa, en azından teorik olarak BM Güvenlik Konseyi’nin devreye girmesi beklenir. Bu bağlamda Konsey, barışa yönelik herhangi bir tehdidin olduğunu, barışın bozulduğunu ya da saldırgan bir fiilin varlığını saptarsa (39. madde), bunun müsebbibi olan devlete karşı gereken tedbirleri alır. ( Aral, 2013:9) Ancak, 5 daimi üyeye verilen veto hakkı Güvenlik Konseyi’nin işlevini yitirmesine yol açmıştır. Bu durumun temel sebebi 5 daimi üye ülkenin ortaya çıkan sorunlarda görüş ayrılıklarının olmasıdır.
1.2.3 Sekreterlik
Sekreterlik, çeşitli görevlerde çalışan ve Teşkilatın günlük işlerini yürüten uluslararası memurlardan oluşur. Birleşmiş Milletler’in diğer ana organlarına hizmet eder ve bu organların açıkladığı program ve politikaları uygular. Birimin başı olan Genel Sekreter, Güvenlik Konseyi’nin tavsiyesi üzerine Genel Kurul tarafından 5 yıllık bir süre için atanır. Genel Sekreter seçilen kişi en fazla iki dönem bu görevde bulunabilir. (Unic Ankara, 2018)
1.2.4 Ekonomik ve Sosyal Konsey
Antlaşmanın 61. Ve 62. Maddesine göre; Genel Kurulca seçilen 54 üyeden oluşan Ekonomik ve Sosyal Konsey, ekonomik, sosyal, kültürel alanlarda, eğitim ve sağlık alanlarında ve bunlarla ilgili başka alanlarda uluslararası sorunlar üzerinde araştırmalar yapabilir, raporlar, sözleşme hazırlayabilir, konferans verebilir ve tavsiyede bulunabilir.
1.2.5 Uluslararası Adalet Divanı
Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletlerin yargı organıdır. Ülkeler, istedikleri davayı Adalet Divanı’na götürebilirler. Divan 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi’nce seçilirler, görev süreleri ise dokuz yıldır. Divanda bir devletten iki yargıç bulunamaz. Uluslararası Adalet Divanı, Hollanda’nın bir kenti olan Lahey’dedir. (Birdişli, 2010:175)
1.2.6 Vesayet Meclisi
Vesayet Konseyi’nin kuruluş amacı; sömürgelerin iktisadî, sosyal ve siyasî şartlarının iyileştirilmesini ve bunların süreç içinde kendi kendini yönetir hâle gelmesini sağlamaktır. Sömürge halklarının hemen hepsinin bağımsızlık elde etmiş olması sebebiyle günümüzde işlevsiz hâle gelmiştir. (Aral, 2013:10)
Kaynakça:
AĞIR O.; AKSU Z.; (2017),Birleşmiş Milletler’in Suriye Krizine Yönelik Politikalarının Değerlendirilmesi, ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi (ASSAM – UHAD), 4/9.
ARAL B; (2013), Birleşmiş Milletler ve Uluslararası Eşitsizlik, Seta Analiz, Sayı 72.
BAEHR P.; (2001), “The United Nations”, Encyclopedia Of Government And Politics, Vol: 2, (Editor: M. E. Hawkesworth, Maurice Kogan), 2001, s. 887.
BİRDİŞLİ, F.; (2013), Birleşmiş Milletler (BM)’in Uluslararası Sorunları Önleyebilme Yeteneği, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/11.
KARLUK, R.; (2014), Küreselleşen Dünyada Uluslararası Kuruluşlar, İstanbul: Beta Yayınları.
ÖZER KIZILSÜMER D; (2016), İnsan Haklarının Birleşmiş Milletler’in Kurumsal Yapısı İçinde Korunması, Dokuz Eylül Üniversitesi, İşletme Fakültesi Dergisi, 17/ı 2, s.205-234.
SANDIKLI, A. ve KAYA, E.; (2014), Uluslararası İlişkiler Teorileri ve Barış, http://www.bilgesam.org/Images/Dokumanlar/0-130-201404079sandikli_kaya.pdf, Erişim Tarihi: 13.10.2018.
Birleşmiş Milletler Antlaşması:
https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/3-30.pdf
Çevrimiçi bağlantı:
http://www.un.org/en/sections/about-un/overview/ 14.10.2018
http://www.un.org/en/ga/ 14.10.2018
http://www.unicankara.org.tr/today/1.html 14.10.2018 14.10.2018